Thị trường tài chính đầu năm 2016 được đánh dấu bằng một sự kiện tích cực liên quan đến quy trình xử lý nợ. Đó là việc NHNN công bố dự thảo nghị định về điều kiện kinh doanh hoạt động mua bán nợ để lấy ý kiến các tổ chức và cá nhân. Theo bản dự thảo, các món nợ sẽ được mua bán như một hàng hóa thông thường. Qua đó, bên bán nợ chuyển giao quyền chủ nợ của khoản nợ cho bên mua nợ và nhận thanh toán bằng tiền từ bên mua nợ.

Về nguyên lý, dự thảo nghị định mới chỉ cho phép cá nhân, DN được mua bán nợ như một món hàng hóa. Cụ thể hơn, đối tượng của dự thảo nghị định là Công ty Mua bán nợ Việt Nam - DATC và các công ty quản lý tài sản (AMC) trong các TCTD.

Trong đó có thể cho phép AMC được hoạt động như một công ty mua bán nợ chuyên nghiệp, thay vì quy định hiện hành chỉ được mua nợ giữa TCTD với nhau. Nhưng việc thành lập và hoạt động vẫn thực hiện theo Luật Các TCTD và hướng dẫn của NHNN. Còn các TCTD, chi nhánh NH nước ngoài và Công ty Quản lý tài sản của các TCTD Việt Nam - VAMC không thuộc phạm vi điều chỉnh của nghị định này, vì thực tế hiện nay các tổ chức này đang được thực hiện mua bán nợ.

Dù vậy, khi trao đổi với một số lãnh đạo NHTM, phần lớn lại tỏ thái độ rất quan tâm. Trước hết, điều này đồng nghĩa với việc nợ xấu "lưu thông" trên thị trường sẽ nhanh chóng được xử lý. Bên cạnh đó, dù không được tham gia trực tiếp nhưng lãnh đạo NHTM cho biết phần lớn các NH đều có công ty trực thuộc AMC.

Theo một lãnh đạo của NH Quân đội (MB), thời gian qua MB vẫn xử lý nợ song song bằng 2 kênh VAMC và tự xử lý. Trong đó, công ty AMC của NH cũng đang hoạt động rất hiệu quả. "Nay, nếu dự thảo nghị định được thông qua, chắc chắn việc xử lý nợ tại NH sẽ thông thoáng hơn", vị này nói.

Cùng chung quan điểm, một Phó Tổng giám đốc của NH Hàng Hải (MSB) chia sẻ, khi các khoản nợ được buôn bán như hàng hóa bình thường, đây là tín hiệu tích cực cho thị trường mua bán nợ, giúp đẩy nhanh tốc độ xử lý nợ xấu. Đặc biệt là hoạt động của AMC thời gian qua vẫn còn nhiều hạn chế.

Thực tế, thị trường hiện có khoảng 18 công ty AMC đang hoạt động đều thuộc các NH. Theo chuyên gia tài chính Nguyễn Trí Hiếu, thời gian qua hoạt động của AMC hiệu quả, nhưng số lượng giao dịch thực tế về nợ không cao. Phần lớn NH đẩy những khoản nợ xấu của NH mình vào trong AMC. Theo đó, đẩy qua các AMC khác, làm mất dấu nợ xấu, đẩy nợ xấu ra khỏi bảng cân đối kế toán của NH. Nay, AMC được dự thảo nghị định dù bị kiểm soát chặt hơn nhưng cũng mở ra nhiều lối đi.

"Dẫu sao những AMC của các NH cũng có kinh nghiệm về mua bán xử lý nợ, nên khi được mở thêm quyền, các AMC này có thể tham gia mua bán nợ rất hiệu quả. Tuy nhiên, phải đặt dưới sự chủ trì của NHNN", ông Hiếu chia sẻ.

Quả thực, để đón đầu chính sách, một lãnh đạo NHTM cho biết ông đang lên kế hoạch thúc đẩy hoạt động AMC trong năm 2016 nhằm đạt được những kết quả tích cực hơn. Trong đó, ông cho tập trung phát triển đội ngũ nhân lực có kiến thức và kinh nghiệm về nợ, về tín dụng và NH. Đây chính là điều kiện tiên quyết. Đồng thời, liên kết mời gọi các công ty kiểm toán độc lập quốc tế, các công ty tư vấn quốc tế tham dự chương trình này.

Bởi theo quan điểm của người làm NH, có những món nợ chiết khấu của nó thấp, chỉ 5 - 10% hoặc có những món nợ tương đối có thể thu hồi được. Lại có những món nợ có thể mất vốn thì chiết khấu của nó có thể xuống đến 80 - 90%, thậm chí 95%, vì vậy, nó đòi hỏi định giá món nợ trên tỷ lệ chiết khấu là vấn đề vô cùng quan trọng. Chỉ có những người thật sự nhiệt tâm phục vụ cho quyền lợi công ty, chứ không phải cho nhóm lợi ích nào mới có thể mua bán nợ được.

Thực tế, khi được hỏi, các NHTM không sợ "cầm đèn chạy trước ô tô" vì bản thân các NH cũng xác định việc tự xử lý nợ vẫn tốt hơn là bán nợ. Đơn cử, thời gian qua các NH chỉ đẩy nợ xấu nhất cho VAMC và giữ lại một số khoản nợ nào đó mà NH cảm thấy chưa đến nỗi mất hy vọng sẽ thu hồi được nợ qua AMC. Có một thực tế, hiện tại giới NH quan ngại, để AMC đạt được kết quả cao, những công ty này phải có nguồn vốn rất lớn.

Đồng thời, trước đây, việc mua bán nợ mới chỉ là giao dịch giữa AMC và chính NH mẹ của nó, còn giao dịch mua bán nợ thực sự giữa các TCTD với nhau gần như không có. Nay, dự thảo mở ra quy định AMC được bán cho TCTD khác thì đòi hỏi phải có công ty định giá độc lập các khoản nợ.

Theo đó, trong thời gian chờ đợi các chính sách được thông qua, thị trường mong chờ công ty định giá độc lập các khoản nợ sớm được hình thành để giúp cho 2 bên mua và bán nợ có cơ sở để định giá, qua đó cục nợ mới được giải phóng.